ქეთევან ჯერვალიძე, მარგალიტი

                                        (კულტუროლოგიური გადააზრებანი)
                                            ჟურნალი „ებგური“ #2. 2022.

  მარგალიტი არ შედის ძვირფასი, ან ნახევრად ძვირფასი ქვების კატეგორიაში. მაგრამ ყოველთვის ასე არ იყო. ილია აბულაძის ლექსიკონში, ბასილ კესარიელზე (IV ს.) დაყრდნობით, მას  განმარტებად ძვირფასი ქვა უწერია: „ქვაჲ  პატიოსანი...რომელ არს მარგალიტი“; მასთან წყვილდება ეპითეტები: პატიოსანი, კეთილი, ცხოველმყოფელი. თვალი და მარგალიტი ცალ-ცალკე გვხვდება  იოანეს აპოკალიფსის ბერძნულ ტექსტში. ჩვენი აზრით,  ქართული ტრადიცია  ეს აპოკალიფსის  ტრადიციის ასახვა თუ არა, მსგავსი ფაქტი მაინც არის. ჩვენ, ცხადია, იოანეს  აპოკალიფსის, ყველა რედაქციას არ ვიცნობთ, მაგრამ კანონიკურად მიჩნეულში ყველგან ცალ-ცალკეა პატიოსანი ქვები და მარგალიტი ( (17, 4; 18, 12; 18, 16). ასეა ეს ბიბლიის ენციკლოპედისტ ე. ნუსტრემთანაც და ამის დასადგენად ფრიადი გარჯა დაგვჭირდა...
       ქართულ   საერო ლიტერატურაში მარგალიტი იოანე შავთელის „აბდულმესიანში“ იწყებს მხატვრულ ცხოვრებას, როგორც სანსკრიტულ-ბერძნული სახელწოდებით მარგარიტეს -μαργαρίτης,  ასევე სპარსული სახელწოდებითაც გოვარ (გავაჰრ/გოვჰარ/გუჰარ, გუარ) და მთელი მისი, მარგალიტის,  ისტორია და ადგილი „ვეფხისტყაოსანში“ გამოკვლეული აქვს ცხონებულ ვიკტორ ნოზაძეს (ვ. ნოზაძე,  ალმასი// „ვეფხისტყაოსნის“ ფერთა მეტყველება“, თბ., 2004, 311; ასევე ზ. გამსახურდია, მარგალიტი, „ვეფხისტყაოსნის“ სახისმეტყველება“, თბ.,261-264; აქვთ სხვათაც). მაგრამ სამართლიანნი არ ვიქნებით, თუკი ჩვენი ჰაგიოგრაფიული მწერლობის ისეთ დიდ მოღვაწეს გამოვტოვებთ, როგორიც იოვანე საბანისძეა. მერე რა, რომ ის ჰაგიოგრაფია? ჩვენი უდიდესი წინაპარია და მხატვრული ლიტერატურა მაშინ ეგ იყო - ჰაგიოგრაფია, ჰიმნოგრაფია და ჰომილეტიკა, რაღაც ბიოგრაფიის,  ესეს,  ლექსის, ნარკვევისა და წერილის მსგავსი...
       და აი, ეს ჩვენი საბანისძე მაცხოვრის შესახებ  თავისი პოლიჟანრული თხზულების ქადაგებით, (ჰომილეტიკურ), ნაწილში გვიხსნის, მაცხოვარს მარგალიტი ეწოდაო: „მარგალიტ ეწოდა, რამეთუ იგი, ვითარცა მარგალიტი, შორის ორთა მათ ფიცართა, სულისა და ჴორცთაჲსა, ღმრთეებით გამობრწყინდების, რომელსა ღმრთისმოყუარენი იგი  ვაჭარნი სასუფეველისანი, ვითარცა ღმერთსა არა შიშუელსა და კაცსა არა ლიტონსა, არამედ ვითარცა ღმერთსა და კაცსა, სარწმუნოებით ეძიებენ და მოიყიდიან მხოლოსა მას მრავალ-სასყიდელსა ყოვლისა სოფლისა წარგებითა და სისხლთა თჳსთაცა დათხევითაო“ [პერიფრაზი, მათ. 13, 45-46.]. მაშასადამე,  „მარგალიტის“ მოპოვების ორი გზა გახლავთ შემოთავაზებული: 1.ქველმოქმედება-ქონების გაცემა, 2.თავის გაწირვა. 

ადრეშუასაუკუნეების მითი მარგალიტის შობის შესახებ

         ამავე დროს, მეგობრებო, უყურეთ ჩვენს საბანისძეს და მის განსწავლულებას! მას  მარგალიტის შობის ეპიზოდი კრებულიდან „ფიზიოლოგი“  (II-IV სს.), რომელიც ასე პოპულარული იყო და VI ს-ში აკრძალულ წიგნთა ნუსხაშიც კი შედიოდა,   მათეს სახარების მუხლთან დაუკავშირებია  დიოფიზიტური მრწამსის დასასაბუთებლად. ჩვენ არ გვახსოვს, ვინმეს აქვს თუ არა ეს ფაქტი, პასაჟის „ფიზიოლოგიდან“ მომდინარეობა აღნიშნული... ასევე სახეზეა,  იოანეს აპოკალიფსის ცოდნაც, რომელიც საბოლოოდ, დიდი ვნებათა ღელვების შემდეგ, 692 წელს, (ტრულის კრების მეორე კანონი) შევიდა  ახალ აღთქმაში...
     არა, ისე კი ბრძანებს თვითონ ჩვენი იოვანე, იოანე დამასკელივით, მე თვითონ არაფერს ვიგონებ და ვწერ, სულ გამოკრებილი მაქვსო,  ანუ თანამედროვე გაგებით, ავტორიტეტებს ეკუთვნითო.
მითი:
   ზღვაში არსებობს ნიჟარა მოლუსკით. ის გარიჟრაჟზე ამოდის ზღვის ზედაპირზე. ნიჟარა ხსნის ნაპრალს,  ყლაპავს ციურ ცვარს და მზის, მთვარის, ვარსკვლავთა სხივებით  ბადებს  მარგალიტს ციური მნათობებისგან.  მარგალიტის დამბად ნიჟარას აქვს ორი ფიცარი, რომელშიც არის მარგალიტი.

განმარტება:
1.ზღვა - ეს სოფელი
2.მარგალიტის მომპოვებლები - მოციქულები და წინასწარმეტყველნი.
3 ნიჟარის ორი ფიცარი  - ძველი და ახალი აღთქმა. 
4.მზე, მთვარე, ვარსკვლავები, ცვარი -  სული წმინდა ორივე აღთქმისა,
5 მარგალიტი  - ქრისტე.
              ნიჟარის ორი ფიცარი  - ძველი და ახალი აღთქმა - ჩვენს საბანისძეს შეუცვლია, თავისი მიზანდასახულებიდან გამომდინარე,  სულად და ხორცად ან შესაძლოა, რომელიღაც ბიზანტიურ კრებულში ესეც მზად დახვდა. ჩენ, სამწუხაროდ, მაგ ვერსიას ჯერ არ გადავყრივართ... თუ ვინმე სადმე წააწყდებით, მაცნობეთ...და აი, ჩვენი საბანისძის პასაჟი მარგალიტის შობისა, გამოუყენებია იოანე დამასკელსაც (675-753), რომელიც მაინც ახლო დგას საბანისძესთან როგორც დროითი, ასევე პოლიტიკური და მრწამსის  თვალსაზრისითაც. ქართლი ხომ არაბეთის საორიენეტაციო ზონა იყო მაშინ?  და რომ ვიცი, მაშინდელი გეოპოლიტიკური და მსოფლიო ომის ამბები, წარმომიდგენია, საბანისძის მთრთოლვარე დამოკიდებულება დამასკელისადმი  - დიოფიზიტისა და ხატთაყვანისმცემლისადმი.

                  აი,  რას და როგორ წერს იოანე დამასკელი ღვთისმშობლის შობის ჰომილიაში: „რომელი-იგი ზეცით ელვითა საღმრთოთა მუცელსა შინა ტჳრთულ იქმნა და იშვა თავადი უფალი იესო ქრისტე, მარგალიტი იგი მრავალსასყიდლისაჲ“;  ქართულად იოანე დამასკელის ამ ჰომილიის სამი თარგმანი გვაქვს. ჩვენ მიერ მოყვანილი, ექვთიმე ათონელის თარგმანიდანაა. ჰომილია ეფრემ მცირესაც უთარგმნია, თეოფილე ხუცესმონაზონსაც.  მე, პირადად, ღრმად მწამს, რომ ჩვენი საბანისძე დამასკელს თარგმანით თუ არა, ორიგინალში მაინც იცნობდა; ერთი იმპერიის შვილებად ითვლებოდნენ. სხვათა შორის, იოანე დამასკელსაც ჰყვარებია გამოთქმა, „ჩემი არაფერი მითქვამსო“, „სხვებს ვეყრდნობიო; მერე საუკუნეები რომ გავა,  ჩვენი ტიციანი იტყვის: „ლექსებს მე არ ვწერ, ლექსი თვითონ მწერსო“; ან „გდიოდა ლექსი, შენ როგორც სისხლიო“...და აბა რა არის ეს, თუ არა კულტუროლოგიური გადააზრებანი?!.
         და აი,  ბატონებო, მივადგებით  ბარათაშვილის ლექსსაც, „არ უკიჟინო, სატრფოო“, რომელშიც, ჩემი აზრით,  მარგალიტის შობის მითის ღრმა ალუზიასთან და პერიფრაზთან  გვაქვს საქმე. ლექსის ლირიკულ გმირს სურს იყოს მზე, ვარსკვლავები, სატრფო კი  „მშვენიერი ცის ცვარი“, რათაა ერთად შესხივებულებმა შვება მოჰფინონ ქვეყანას. გამოდის რომ ჩვენი წარმართი წინაპრების მზე, მთვარე და ვარსკვლავები იგივე სული წმიდაა.  ჩვენს ენაზე მართ (ლ)- მადიდებლობას და წარ-მართ-ებას ხომ ერთი ძირი აქვთ? - მართი, ანუ სწორი, პირდაპირი, ნამდვილი და ჩვენ ის,  (მართ), ძველბერძნებსა და ეგვიპტელებთან საერთო გვაქვს...
       არსებობს მითის ოდნავ განსხვავებული ვერსიაც, რომელსაც თეოფილაქტე ბულგარელი (XI ს.), ბიზანტიის დედოფალ მარიამ ბაგრატიონის (1050-1118)  შვილის, კონსტანტინეს (1074- 1095) აღმზრდელი, იყენებს მათეს სახარების შესაბამისი მუხლის განმარტებისას. ამ განსხვავებულ ვარიანტში ნიჟარა განთიადზე ხსნის ნაპრალს  და თუ ელჭექია, ელვა აღწევს ნიჟარის წიაღში და ისახება მარგალიტი. ხედავთ, დამასკელის მიერ გამოყენებული ვარიანტია!!!
        მარგალიტის ჩასახება  სიმბოლურად  გაიაზრებოდა, როგორც უბიწო ჩასახვა:
 ელვა - სული წმინდა მარიამის წიაღში შეღწეული .
 ნიჟარა, „ორი ფიცარი“ მოლუსკით - ღვთისმშობელი.
 მარგალიტი  - ქრისტე
და აი „არდავიწყების მწვანე კონცხთან“ (მ. ლებანიძე) გამოჩნდება გალაკტიონიც: „უმანკო ჩასახების  სავანე“...             
             რადგან „ჰაბოს წამების“ კომენტარებში „ღმერთსა არა შიშუელსა და კაცსა არა ლიტონსა“ განმარტებული სათანადოდ არსად შემხვედრია, გეტყვით,  ეს საბანისძის ეპოქის დიოფიზიტური მრწამსის გამომხატველი ფორმულა გახლავთ და  მარტივად ნიშნავს: არც მხოლოდ ღმერთს და არც მხოლოდ კაცს, არამედ თანაბრად ღმერთსა და თანაბრად კაცსო...თანამედროვე ქართველ პოეტს, ანა სულხანიშვილს, გამოყენებული აქვს ზუსტად ამ  ფორმულის პერიფრაზი  ერთი ლექსის ფინალში: „და მაშინ მივხვდი წამისყოფითა, ძეო ცხოველო, რომ  კაცი იყავ არა მხოლოჲ ლიტონ, არცა უფალი მხოლოჲ შიშველ!“. თუმცა დღეს ასეთი პოეტები არ აინტერესებთ და ამას გარდა, რაიმე რომ არ იციან, კითხვა რცხვენიათ, „ჰაბოს წამების“ კომენტატორებს ვგულისხმობ, ან იციან, მაგრამ...  
        პირველსა სიტყვასა ზედა მოვიდეთ, ბატონებო, ჩვენი ჰაგიოგრაფისთვის მარგალიტად იქცა ჰაბო, რომელმაც მაცხოვრის და  ცათა სასუფევლის გამო წუთისოფელზე უარი თქვა და მოწამეობის აქტი ავტორმაც ბაძვის  საგნად  გამოაცხადა, მით უფრო, რომ ჰაბო ეწამა არა მხოლოდ ქრისტესთვის, არამედ ქალკედონური მრწამსის ქრისტესთვის,  ქალკედონური  ქვეყანა ქართლისა და ქართული ენისთვისაც.  დროთა მდინარებაში აზრი მოწამეობისა ქრისტესთვის უკანა პლანზე გადაიწევს, ყოველ შემთხვევაში X ს-ში, „ხანძთელის ცხოვრების“ მიხედვით, ასე ჩანს და მოწამეზე წინ ქრისტესთვის ცხოვრების გაძლების პერსონაჟი დადგება, ანუ ცხოვრების მიერ მოტანილი პრობლემების გაძლება და დაძლევა   აღმატებული გახდება და ის მთელი  თავისი დიდებულებით „ვეფხისტყაოსანში“ წარმოჩინდება.  ასე კი იმიტომ მოხდება, რომ  სოფელს ბოლო როდის მოეღის, ეს ძემაც კი არ იცის (მათ. 24, 36;  პავლ. I თესალ . 5, 1-2) და მისი, მეორმოსვლის, დადგომის გამოთვლები და „ხვალე“ - მოლოდინი მეორმოსვლისა - მცდარად გამოცხადდება... ეს არ ნიშნავს, რომ წამებანი აღარ მოხდება და აღარ დაიწერება თხზულებანი მოწამეთა შესახებ. ერთსაც დავძენთ: ნეტარ „სვიმონ მესვეტის ცხოვრებაში“ წერია: არაბთა მეფემ ხელში აიღო სვიმონის სხეულიდან გადმოვარდნილი მატლი, რომელიც შესახებაც სვიმონი ეუბნება მას: შენ თქვი, რომ ეგ მატლია, არადა, მატლი კი არა  ფასდაუდებელი  მარგალიტია, რომლის მეშვეობითაც უფალმა  მე ნათლიერმყოო - მატლი> მარგალიტი...

მარგალიტი და მღვიმე
   
            მარგალიტი გამობრწყინდება „იოანე ზედაზნელის ცხოვრებაშიც“. ის მარგალიტის მაძიებელია [I 192, 10 ა.] და ამავე დროს მღვიმის მკვიდრია.  შემდეგ  შიო ასურელიც იპოვის მარგალიტს მღვიმეში: „ხოლო ნეტარმან შიო მღჳმესა მას შინა პოვა ზეცისა იგი მარგალიტი [I 229, 17]; და შეუძლებელია, ამ დროს ჟორჟ ბიზეს (1538-1575) ოპერა  „მარგალიტის მაძიებლები“ (1863 წ.) არ გაგახსენდეს, ავტორის მიერ უკვე სულ სხვანაირად გაშუქებული...
            დააკვირდით, მეგობრებო, მარგალიტი მღვიმესთან დააწყვილა ავტორმა. ეს კი შეგნებულად მოხდა, ღვთის დავანების ყველასთვის იოლად საჭვრეტმა ადგილმა - მთამ - მერე მთის დაბლა, მის სიღრმეში გადმოინაცვლა - მღვიმეში, სადაც მისი (ღვთის) პოვნა და ჭვრეტა მცირეთ თუ ძალუძთ. აი ამიტომ ირჩევდნენ  პირველი მეუდაბნოენი შეგნებულად მღვიმეს, მთას და მღვიმეს, ჩვენი ასურელი მამებიც და ჩვენი ბერი ხუედიოსიც, ილიას განდეგილიც და აკაკის  გაბრიელ სალოსიც...
     და აი მღვიმე, ქვაბი, გამოქვაბული  პლატონის „სახელმწიფოში“ რომ  იწყებს ლიტერატურულ ცხოვრებას და   მატერიალური კოსმოსის სიბნელესთან არის დაკავშირებული, ანტიკურობის ბოლოს  ძალიან პოპულარული და მრავალ მნიშვნელიანი გახდება: 1. ის აღარ არის საძაგელი ბნელეთი, სადაც მისჯილებს ყრიან - გვირობანდაკი -  (სპარსულად  გვირო-გვირაბი, ბანდაკ-შეკრული) - იბადება ხელახლა და იქცევა  ევსტათედ;  2. ის დამცველი დედობრივი წიაღიც არის, მშვიდი და წყნარი გარემოც, წმინდა წყვდიადიც დედამიწის წიაღში და ეს  წმინდა წყვდიადი არეოპაგელისკენ წაგვიძღვება მერე ჩვენ... ამიტომაც  დაუკავშირდება მღვიმეს  მეტაფიზიკური, მიღმური კოსმოლოგიური ცენტრის  შინაარსი. მღვიმეში წმინდანი ისეა, როგორც უსაფრთხო გარემოში, ღმერთთან.  და ჩვენი შიოც ჭვრეტს იქ ქრისტეს, ანუ მარგალიტს. გამოქვაბული - ეს ღვთის რეალური ყოფნის ადგილია, ბეთლემის მღვიმე ქრისტეს, მარგალიტის შობის ადგილია, და, ბუნებრივია, ჩვენ საშობაო ციკლის ლექსები, მათ შორის, იოსიფ ბროდსკის ულამაზესი „შობის ვარსკვლავიც“ გაგვახსენდება და ილიას „განდეგილიც“. 
           შობა ძველ საბერძნეთში განიმარტებოდა როგორც სიბნელიდან სინათლეში გამოყვანის პროცესი: φύει ἀδηλα - სინათლეზე გამოყვანა წყვდიადიდან, შობა.  ჩვენი სერაპიონ ზარზმელის მშობელი დედაც გახლავთ  შვილების „ნათლად“ გამომყვანებელი [I 339, 30].  
       იერუსალიმთან ახლოს ერთ მღვიმეს  ჰქვია  იესოს შობის მღვიმე - ბეთლემი,  მეორეს კი - უფლის დაფვლის მღვიმე.   ორივე მღვიმე კი საგანძურია და ჩვენც გვაქვს ქართულად ეფრემ ასურის სირიულიდან ლეონტი მროველის  მიერ ნათარგმნი „განძთა ქვაბი“  და კიდევ უამრავი ფაქტისა და პასაჟის მოყვანა  შეგვეძლო ბიზანტიური ძეგლებიდან მღვიმის საკრალურობის შესახებ -  კანონიკურიდანაც და აპოკრიფულიდანაც, მაგრამ წვეთითაც შეიძლებაო ზღვის გემოს გაგება და ჩვენც წვეთებით დავკმაყოფილდეთ.
       განძთა ქვაბი დიდ როლს ასრულებს ჩვენი მეფის,  ფარნავაზის,  ცხოვრებაში და საერთოდაც ჩვენი ერის ისტორიაში, ისევე როგორც „ვეფხისტყაოსნიდან“ - ტარიელის ცხოვრებაში. გამოქვაბული ჩვენი დალის რეზიდენცია და ამირანის შობის ადგილიცაა;   „გამოქობილი“,  ელვის, ღვთიური ნათლის ემპირიული სახის  მეშვეობით დანახული,  დავით გურამიშვილის ცხოვრებაშიც ხსნის, გადარჩენის ადგილია...   
              ახლა კი ნეშტი იგი ძველი განვაახლოთ: დედამიწაზე მცხოვრებ ხალხთა შორის ძალიან ბევრს აქვს მითები მარგალიტის შესახებ. ყველას ვერ  გავყვებით და ვერც მოვყვებით, მაგრამ აი, ანტიკურობას შევეხებით, რადგან მასთან ჩვენს წინაპრებს ბევრი საერთო ჰქონდათ. ანტიკურ წარმართობაში მარგალიტი აფროდიტესთან იყო დაკავშირებული, განასახიერებდა მდედრულ საწყისს. სწორედ აფროდიტეს  ერქვა „მარგალიტის დიასახლისი“, აფროდიტე ხომ ოკეანიდან იშვა?.. რევაზ ლაღიძის უკვდავ მელოდიაში, რომლის ტექსტი კონსტანტინე ლორთქიფანიძეს  ეკუთვნის:
„ჩიტი, გვრიტი მოფრინავდა, ოვ რანინა,
მე შროშანი მეგონაო, ოვ რანინა“  -  ყველა  სიტყვა აფროდიტესადმი მიმართვის  ფორმალაა გაუგებარ  ეპიკლესთან - რანინა - ერთად: „ზეციურო“ - οὐρανία - ქრისტიანობისას გადავიდა ღვთისმშობელზე,  [(იქცა ქართული სიმღერების მისამღერადაც -  „ოვრან-ი-ნა-ში“,  „ნა“ -სუფიქსია ქართული. საკითხი შესწავლილი და გამოკვლეულია ჩვენ მიერ: (ქ. ჯერვალიძე, ქართული მისამღერები: „ო, დელა, „აბა, დელი დელი დელა“, „ოდილა–ოვდილა“, „ორანინა–რანუნი”, თანაავტორი: ნ. პეტრიაშვილი, ჟურნალი “ქართველოლოგია” №3, 2014)].  იგივე შეგვიძლია ვთქვათ შროშანზე - სოსან/სუსან/შუშანზე, რომელიც მთელი წინა აზიისა და ეგვიპტისთვის საერთო იყო...  ბოლშევიკურ ეპოქაში ფეხადგმულ პოეტს, ახალგაზრდობაში მაქსიმალისტ კონსტანტინე ლორთქიფანიძეს (1905-1986),  1960 წელს, სიჭარმაგეში, ერთმანეთზე მიჯრით მაინცდამაინც ეს სიტყვები მოსვლია თავში - ყველა ჯერ აფროდიტეს რომ მიემართება, მერე ღვთისმშობელს და მთელი ტექსტიც სასიყვარულოა!  ამრიგად, ჩიტი, გვრიტი, მარგალიტი მხოლოდ სარითმო ერთეულები არ გახლათ, უბრალოდ სიყვარულზე კი არა, წმინდა სიყვარულზე მინიშნებენ! განა ეს სასწაული არ არის?!. 
            მარგალიტს გნოსტიციზმში  ეზოთერული სიბრძნის ფუნქცია აქვს და ეს კარგად  ჩანს ადრექრისტიანული ეპოქის ძეგლში,  თომა მოციქულის აპოკრიფულ საქმენში და მას „სიმღერა მარგალიტზე“ ჰქვია (Acta apostolorum  apokrypha, ed. R. A. Lipsius et M. Bonet, II,2 Lipsiae, 1903, 219-224. მისი რუსული თარგამანი იხ.: Песнь Иуды Фомы апостола в стране индийцев/ Деяния Иуды Фомы апостола. гл.: 9/ в переводе с сирийского, Мещерская Е. Апокрифические деяния апостолов. М., 1997, 43-152).

             მარგალიტი შვილები     
    მარგალიტი  ქრისტიანობაში  როგორც ვთქვით,  დედაღვთისასთან, ასევე ქრისტესთან დაკავშირდა, წარმართებისთვის  მიუწვდომელ ქრისტეს სიტყვასთან, სიბრძნესთან,  ქრისტეს სასუფეველთან, ანუ სამეფოსთან მაინც: „და პოის რაჲ ერთი მარგალიტი მრავალ-სასყიდლისაჲ, წარვიდა და განყიდა ყოველივე, რაჲცა ედვა, და მოიყიდა იგი - ὃς εὑρὼν ἕνα πολύτιμον μαργαρίτην ἀπελθὼν πέπρακε πάντα ὅσα εἶχε καὶ ἠγόρασεν αὐτόν.“ (მათ. 13. 46).   ცათა სასუფეველს, ახალ იერუსალიმს და წმინდა ქალაქს  იოანეს აპოკალიფსში თორმეტი მარგალიტის (ანუ თორმეტი მოციქულის) კარიბჭე აქვს (21, 21),  ანუ ერთგვარი ღილი...კარიბჭე შესვლა-გამოსვლისთვისაა, ღილი - ჩაცმა-გახდისთვის, არა?

       მაშასადამე, მოციქულები, ქრისტეს „შვილები“, მარგალიტები არიან; მოციქულებს მარგალიტები ეწოდებათ ფილიპეს გნოსტიკურ სახარებაშიც, რომელიც კოპტური ენის საიდური   დიალექტითაა ჩვენამდე მოღწეული ნაჰ-ჰამადის სამარხიდან: 48.“ლაფში გადაგდებული მარგალიტი ვერ იქნება უფრო შესაზიზღი, როგორც უფრო ფასეული ვერ გახდება მარგალიტი, გაპრიალებული ბალზამით. ის ყოველთვის ფასეულია (ჭუჭყიანიც, გაპრიალებულიც ქ. ჯ.) მისი მფლობელისთვის, მსგავსად ღვთის ძეთა. სადაც არ უნდა იყვნენ ისინი, მამისთვის (ღმერთისთვის) ყოველთვის აქვთო ფასი - Жемчужина, если она брошена в грязь, не станет более презираемой, и, если ее натрут бальзамом она не станет более ценной. Но она всегда ценна для ее обладателя.  Подобным оброзом сыновья Бога, где бы они ни были, всегда имеют ценность для их Отца.  (Евангелие от Филиппа (Библиотека гностических апокрифов) // Свенцицкая И. С., Трофимова М. К. Апокрифы древних христиан: Исследование, тексты, комментарии, М., Мысль, 1989, 261). 
             და ჩვენც ვეფერებით შვილებს, ჩემო მარგალიტოო, რადგან მხოლოდ ძვირფასნი კი არ არიან ჩვენთვის, არამედ მათი შობა, მარგალიტის შობას ჰგავს. მარგალიტიც და შვილებიც ცოცხალი, ცხოველური, დედობრივი წიაღიდან გამობრწყინდებიან  და  მოფერებისას, რა თქმა უნდა,  რომ ჩვენ ეს აღარ გვახსოვს, ამაზე არ ვფიქრობთ, მხოლოდ ერის კოლექტიური მეხსიერება მოქმედებს. ამას გარდა, მხოლოდ დედები მივმართავთ ასე შვილებს, და არავითარ შემთხვევაში მამები... 
         ფილიპე მოციქულის სიტყვებს შეესაბამება რუსთველისეული  გადააზრება: „ლეკვი ლომისა  (მეფისა, ღვთის ხატისა) სწორია, ძუ (ცუდი) იყოს, თუნდა ხვადია  (კარგი) -  პითაგორული დაყოფა სქესისა; ძუ კი პირველ ადგილზე იმიტომ არის დაყენებული, რომ აქ თინათინზეა საუბარი და ის ცუდი როგორ იქნება?  პოემაში ხომ თინათინი, სიტუაციის მიხედვით, ხან ძეა და ხანაც ასული? აი, კიდევ აზრობრივი დამთხვევა ფილიპე მოციქულის თეზასთან: „კაცი ვაჟკაცად ვარგოდეს, რა უშავს ჩოხის ძველასა?“  (ვაჟა), ანუ მერე რა თუ მარგალიტი ლაფიანია, ის მაინც მარგალიტი არისო.
             მამა გრიგოლის კუკული (ბერული ქუდი) იხილვება, როგორც „მარგალიტთაგან აღმკული“ [I 287, 27]. მამა გრიგოლის გვირგვინში კი ბევრი მარგალიტი იმიტომ არის, რომ ის ბევრი  და კარგი მოწაფის აღმზრდელიცაა...
            არ შეიძლება გამოგვრჩეს ჩვენი სერაპიონ ზარზმელიც, რომელსაც ფილიპე მოციქულისგან განსხვავებით,  სწორედ გაწმენდილი და ოქროში ჩასმული მარგალიტი მოსწონს  [I 327, 17];  ბასილი  ზარზმელი კიდევ ორჯერ ახსენებს თავის თხზულებაში მარგალიტს და მასთან თვალი და მარგალიტი უკვე ცალ-ცალკეა: „თუალთა და მარგალიტთა“ [I 335, 30], ისევე, როგორც „ხანძთელის ცხოვრებაში“: „თვალთა და მარგალიტთაგან ფასდაუდებელთა აღმკული“  [I 287, 27].  
            ბიზანტიური ძეგლებიდან ცნობილია წმინდა პელაგია (V ს.), მეძავი, რომელიც თვალ-მარგალიტით შემკული იყო ყოველთვის და მას  ქალაქის მცხოვრებნი  ცოდვათა გამო მარგარიტო-ს ეძახდნენ. ზღვა ცოდვისა - პელაგია, შემდეგ ხდება წმინდა მარგალიტი; ცნობილია აგრეთვე წმინდა მარინე ანტიოქიელი (+307) „ოქროს ლეგენდის“ (1260 წ.) მიხედვით, მარგარიტა ანტიოქიელი და კიდევ სხვანი...
         აი ჩვენი  ჟამთააღმწერლისთვის (XIV ს.) კი მარგალიტი ეს გიორგი ბრწყინვალეა (1286-1346),  (მეფე საერო და სასულიერო პირი ერთდროულად), რადგან მისი შობა მარგალიტის შობას ჰგავსო: „„მარტო შვა დედამან. ვითარცა მარგალიტისათჳს თქმულ არს, მარტოება უმჯობესისათჳს, ეგრეთვე გიორგი იპოვა უმჯობესი ყოველთა კაცთა მის ჟამისათა  არა ოდენ ხელმწიფეთა, არამედ ყოველთა კაცთა“. ავტორის სიტყვის ბოლო ნაწილი ცალკე განსამარტია, მაგრამ ამას ვეღარ გავყვები...

მარგალიტი ხმელეთი, ქვეყნიერება
          ისტორიკოს ლეონტი მროველთანაც  (XI ს.) გვხვდება მარგალიტი, მაგრამ გვხვდება, ჩვენ თუ სწორად ვიგებთ, ქვეყნიერების, ხმელეთის დასახასიათებლად. აი ნაწყვეტიც:
   „ვითარცა ორბი დედალი, რომელი აღვიდის სიმაღლესა ჰაერთასა უფროს მამლისა, და ყოველი ჴმელი გუგასა შინა თუალისა მისისასა მცირისა მარგალიტისა სწორად შეიყვანის, განიხილის და განიცადის საჭმელი მისი ცეცხლებრ. [I 111, 16, ა]; თანამედოროვე ქართულით: როგორც დედალი ორბი, რომელიც ჰაერში მამალ ორბზე მაღლა აიჭრება ხოლმე და მთელი ხმელეთი, (ქვეყნიერება) მისი თვალის გუგაში მცირე მარგალიტივით თავსდება...“, ანუ მცირე მარგალიტის ტოლად ჩანსო. მოვისმენთ სხვა გაგებასაც...მთავარი კი აქ ის არის, რომ ხმელეთი, მიწა, ქვეყნიერება აღიქმება  მარგალიტად, და რაღა დარჩა  ხილულ სამშობლომდე?

           მარგალიტი  კონკრეტული დედაქალაქის ეპითეტად და მეტაფორად 
   
      ზოგადად, უძველეს ხანაში ქალაქების დაარსება საკრალური მეცნიერების სფეროს განეკუთვნებოდა... რამდენად იყო მიღებული ძველ დროში რეალური ქალაქის მარგალიტად სახელდების ფაქტი?  ჰეროდოტეს ისტორიის რუსულ თარგმანში მილეტი მოხსენიებულია, როგორც იონიის მარგალიტი  - Это была жемчужина Ионии (V, 28); ქართულ თარგმანში ეს არ გვაქვს და ვერც ჩემ მიერ მოძებნილ  ორიგინალის ვერსიაში ვნახე.  ინგლისურ თარგმანებში გვაქვს:  1. the ornament  სამკაული of Ionia  იონიის;  2. the glory  დიდება, ბრწყინვალება, სიამყე of Ionia.  ეტყობა, მარგალიტი ვარიანტია, რომელსაც რუსმა მთარგმნელმა, თანაც კარგმა მთარგმნელმა,  განსვენებულმა გ. ა. სტრატანოვსკიმ (1901-1986) უპირატესობა მიანიჭა. ვარიანტებიც ხომ ძველ ხანას ეკუთვნის? თვით  სიტყვა მილეტელები ხატოვან გამოთქმადაც იქცა  ძველ საბერძნეთში, წარმატებულ, ბედნიერ ადამიანებს აღნიშნავდა და ჩვენს ქვეყანამდეც მოაღწია ამ ცნობამ - „მილეთის ხალხი მოვიდაო“, ანუ ბედნიერნი და გამორჩეულნიო. ანუ  ეს ჩვენი, ტანჯულების, მაშინდელი აღტაცებაა უცხოთი, მდიდრითა და ბედნიერით. შემდეგ მილეთმა ქართული კაცის ცნობიერებაში ბევრის მნიშვნელობა შეიძინა.
             აი ენციკლოპედისტი ე. ნუსტრემი კი წერს: ძველი დროის აღმოსავლეთის სწავლულები, მწერლები დღევანდელი სირიის დედაქალაქს, მსოფლიოს უძველეს ქალაქ დამასკოს, „ამოსავლეთის მარგალიტს“ უწოდებდნენ, კიდევ „სამოთხის კეთილსურნელებას“, „სამოთხის ფრინველის ბუმბულს“,  „უდაბნოს მარგალიტსაცო“.  
                   ამით იმის თქმა გვინდა, რომ, როგორც ჩანს,  არსებობდა ტრადიცია  ახალ აღთქმამდე და მერეც ქალაქების ასე მოხსენიებისა, როგორც ძველ ბერძნებში, ასევე წინა აზიელებშიც. ახლა, აგერ ჩვენი ბათუმიც კი მარგალიტია, შავი ზღვის მარგალიტი. 
      ამრიგად, ვნახეთ, რომ მარგალიტი ქალაქის ეპითეტად და მეტაფორად ძალიან ძველი ტრადიცია ყოფილა, რომელიც დღესაც აგრძელებს ცხოვრებას...

                                             დედაქალაქი
            “იოანე ზედაზნელის ცხოვრებაში”, რომელიც არსენი კათალიკოსს (დაახლოებით 955-980 წწ.) დაუწერია, ვკითხულობთ, იოანე მოიწია...   „ქუეყანასა ამას  ქართლისასა,   წმიდასა დედა-ქალაქსა [I 196, 35 b; 1999, 16 ა); იგივეს ვხედავთ  „შიოს ცხოვრებაშიც“ (I 217, 37 ბ).
            ძველ საბერძნეთში ქალაქი ზოგადად ἡ πόλις მდედრობითი სქესის სიტყვა იყო და სქესის რომელ კატეგორიაშიც არ უნდა ყოფილიყო მოქცეული რომელიმე ქალაქის სახელწოდება, მას უპირატესად მდედრობითი სქესის არტიკლი ერთვოდა.  ძველ საბერძნეთში დიდი ქალაქის აღსანიშნავად გამოიყენებოდა  სიტყვა მეგაპოლისი, ხოლო დიდი ქალაქის, რომელსაც ჰქონდა კოლონიები  - μητρόπολις- ი (დედაქალაქი).  და ქართულშიც დედაქალაქი ისევე იწერება ერთად დღეს, როგორც ბერძნულში იწერებოდა თავიდანვე. ადრე კი  ქართულში დედაქალაქი ტირეთი გვაქვს ტექსტებში. 
    მცირე აზიაში, მათ შორის იუდეაშიც,  მთავარ ქალაქს ერქვა დედაქალაქი, ამ ქალაქზე დამოკიდებულ  მცირე ქალაქებს - ასულნი; ზეციურ იერუსალიმს ეძახდნენ ყველა მორწმუნის დედას - μήτηρ πάντων ἡμῶν (გალ. 4.26;), როგორც ბაბილონს - „დედაჲ მეძავთაჲ“ - ἡ μήτηρ  τῶν πορνῶν (გამოცხ.17, 5.)  
               ქართულ ენაში  სქესის კატეგორია არ არის, მაგრამ მთავრის, უმთავრესის აღნიშვნა მაინც ხდება სიტყვით  - დედა.  მაშასადამე, ქართული ენა არ არის გამონაკლისი. მას აქვს საერთო როგორც ბერძნულ,  ასევე  წინააზიურ, ბიბლიურ ტრადიციასთან, ჩვენ არ გვაქვს არტიკლი.  სიტყვა დედაქალაქი უკვე გვაქვს ოშკურ ბიბლიაში : (ეს. 1, 26), ანუ  X ს-ში ეს უკვე ფაქტია; ჩვენს ფოლკლორში დედა ვაზიც შემხვედრია.
           დიახ, დროთა ვითარებაში ლექსემა მარგალიტი, როგორც მდედრული საწყისი ქართულ ცნობიერებაში, მდედრული საწყისის მქონე ხილულ სამშობლოსაც მიესადაგა -  „დედა+სამშობლო“, „დედა+ქალაქი“, დედაქალაქმა კი მერე  „კარი სამეფო“, (ანუ კლდე, რომელზეც ზის  მმართველი; „კარად სამეფოდ“, იაკობი),  „ქალაქი სამეუფო“ შეცვალა, რუსულ ენაში ტახტს მიენიჭა უპირატესობა და არა კლდეზე (კარ=კლდეს) აღმართულ ტახტს , - столица და ეს სრულიად ბუნებრივია...

მარგალიტი სამშობლო
         ლექსემა მარგალიტის მრავალი მნიშვნელობიდან ჩვენ ახლა უფრო მისი  სამშობლოს, მეფობის აღმნიშვნელი ფუნქცია გვაინტერესებს, რომელიც შექსპირსაც აქვს გამოყენებული დრამაში „ანტონიოსი და კლეოპატრა“. შექსპირის კლეოპატრა  სამეფოს, (იგულისხმება ეგვიპტე),  მეფობას გადმოსცემს ლექსემით - jewel: Till they had stolen our jewel  (Antony and Cleopatra:http://shakespeare.mit.edu/cleopatra/cleopatra.4.15.html).
        ინგლისურში ამ სიტყვას - jewel  აქვს როგორც მარგალიტის, ასევე ძვირფასეულობის,  განძის, საგანძურის,  მნიშვნელობაც. რუსულ თარგმანში ინგლისური ლექსემა jewel გადმოცმულია  როგორც ლექსემა განძით „Пока они не отняли у нас Сокровища“ (ნ. მიხალკოვის თარგმანი), ასევე ალმასითაც: „Пока они алмаз мой не украли!“ (მ. ა. დონსკის თარგმანი (1913-1996; ).  ოქროს თასი სავსე მარგალიტებით არდაშირ პაპაკანის ძის საქმეთა წიგნშიც (VI-VII სს.) მეფური ძალმოსილების შემადგენელი ნაწილია.

       ახლანდელებს აბა რა ემახსოვრებათ? მაგრამ 1992 წლამდე დაბადებულ-გაზრდილების ცნობიერებაში ალბათ უკვე გამოჩნდნენ ხატებანი  ჩვენი კლასიკოსებისა - ილია და აკაკი გაახსენდათ, ლექსემა მარგალიტით საქართველოს     მეტაფორული  სახელდების ფაქტი ილიას პოემიდან „აჩრდილი“:  „ქვეყნის (დედამიწის) მარგალიტს,  მაგა ობოლსა სიყვარულითა იგი დამზერდა“; ილიას ამ სიტყვების პრიფრაზად მესმის მე ჩვენი ააკაკის „ჩემი ხატია სამშობლო, სახატე - მთელი ქვეყანა“; აკაკის პოემა „თორნიკე ერისთავში“ კი ვკითხულობთ: “და გადმოსცეს შვილიშვილთა, მარგალიტი ვით ობოლი!..” 
       როგორც ჩანს, ძველი ტრადიციის გარდა, XIX ს-ში, ან იქნებ უფრო ადრეც, რუსეთის საიმპერატორო კარზე მიმოქცევაში ყოფილა საქართველოს შესახებ შემდეგი აზრი, საიდანღაც ამომიწერია ახალგაზრდას, უმისამართოდ:  „საქართველო - მარგალიტი რუსეთის იმპერიის გვირგვინში“. პირველმთქმელი არ ვიცი, მაგრამ ილიას „აჩრდილამდე“ რუსეთში მოღვაწე შვეიცარიელ ისტორიკოსს, ფლორიან ჟილის (1801-1865) ჩაუწერია თავის „მოგზაურობაში: “გადატანილი უბედურებები და ნგრევა დროს მოითხოვს, რათა საქართველოც და საერთოდ ტრანსკავკასიაც აღმოსავლეთის მარგალიტი გახდეს რუსეთის იმპერიის გვირგვინშიო“.

   ობოლი   
       ძველბერძნული წარმომავლობის სიტყვა ობოლს (ὀβολός) კი,  რომელსაც ი. ხ. დვორეცკის ძველბერძნულ-რუსულ ლექსიკონში მხოლოდ მცირის, წვრილმანის, უმნიშვნელოს შინაარსი აქვს, ქართულ ენაში შემოღწევისას ძველი მნიშვნელობაც შეუნარჩუნებია და ახალიც შეუძენია. ობოლი  ქართულ სააზროვნო სივრცეში განსაკუთრებულს, გამორჩეულს, ერთადერთსა და განუმეორებელსაც ნიშნავდა, ჩვეულებრივი, ნორმირებული მდგომარეობიდან გასულს, არაბული ღარიბის მსგავსად.  ამიტომაც აწყვილებს რუსთაველი მას არაბულ ღარიბთანაც: „დავრჩომილვარ ღარიბად და ამად ობლად“;   მარგალიტი რუსთველთან, შესაბამისად, ღარიბიც არის: „ოქროც რამე წაიტანეს, მარგალიტი ღარიბები“, ანუ შეუდარებელნი. იშვიათი ღირსების, უნიკალურნიო.
         წყარო ილიასი   მათეს სახარებაა, რუსთაველი, შექსპირი თუ რუსეთში გავრცელებული აზრი?  ალბათ, ოთხივე! დიდი ინგლისელი  მწერლის შემოქმედებით დაინტერესება ქართველობისა ხომ  ილიას დროს დაიწყო, კავშირიც ხომ ჰქონდა შექსპირის ტექსტების თარგმნასთან ილიას? „ანტონიოსი და კლეოპატრა“ ხომ ერთადერთი, ვანო მაჩაბლისეული თარგმანით გვაქვს ქართულად? სახარებისა  და „ვეფხისტყაოსნის“ ცოდნა, მისით სუნთქვა კი ყოველ ნაბიჯზე ვლინდება ილიას შემოქმედებაში.  აქვე ვიტყვით ბარემ, რომ  ილიას პოემა „აჩრდილში“ ორჯერ გვაქვს სამშობლოს სახელდების სხვანაირი მაგალითებიც: „ხმელეთის თვალი, დიდის სამოთხის კუთხე პატარა“; „ქართვლის სამკვიდროვ, ქვეყნის თვალად დაბადებულო“.   
        თვალი ქართულად, როგორც ვთქვით, ძვირფას ქვებს გულისხმობს მხოლოდ, არა მარგალიტს, ყოველ შემთვევაში, X ს-ის მეორე ნახევრიდან მაინც. მაგრამ სპარსულ-არაბული წარმომავლობის  ინგლისური jewel -ი ისე ამთლიანებს   ორივეს, როგორც ქართული - განძი, ძვირფასეულობა. 
           აკაკის  სინტაგმის წყარო   - „მარგალიტი ვით ობოლი“  -    ვეფხისტყაოსნურია  -  „ვით მარგალიტი ობოლი“, მაგრამ  ილიასეულიც, ილიას მიერ ინსპირირებული, რადგან აკაკის, ჩემი დაკვირვებით,  უყვარს კოლეგათა მიერ შერჩეული თემებისა და თქმათა გამეორება, მაგრამ ყოველთვის ორიგინალურად.  ამით  აკაკის, ჩემი აზრით,  სურს თქვას, მართალია, ძნელბედობამ გაგვყარა საქართველოს სხვადასხვა კუთხის შვილები, მაგრამ ახლა, სამეფო და მეფობა  წართმეულებმა,   ერთ პოლიტიკურ-ეკონომიკურ სივრცეში შეყრილებმა, ისევ ძნელბედობის გამოისობით,  ხელახლა და უკეთ  უნდა გავიცნოთ ერთმანეთი; ლიხსიქეთიც ლიხს აქეთურად ფიქრობდა ყოველთვის, ფიქრობს და იფიქრებსო, თქვენს გვერდით იდგა  ყოველთვის, დგას და იდგებაო.  ამას გარდა, აკაკის პოემა, ილიას პოემის შემდეგ გამოდის. ილიას ნათქვამი ლიხსაქეთურად თქმულია - რაღაც ეპიკურად, აკაკისთან - უფრო ლირიკულად, ანუ - ლიხსიქითურად. 
          ილიასთან და აკაკისთან მარგალიტის  მხოლოდ მეოთხე საფეხურის კულტუროლოგიურ გადააზრებასთან  კი არ გვაქვს საქმე,   არამედ სიმბოლო მარგალიტის  დავიწყებული მნიშვნელობის ინტუიციურ აღდგენა-დაბრუნებასთანაც. ბუნებაში არსებული მარგალიტი ქართულ ლიტერატურაში და არა მხოლოდ ქართულ ლიტერატურაში შემდეგი სახით გადააზრდა: 1. მარგალიტი =  ცათა სასუფეველს, ამა თუ იმ ქალაქს; 2. მარგალიტი  = ა.  ეზოთერულ სიბრძნეს, ბ. შვილებს, გ. მოწაფეებს. 3.ობოლო მარგალიტი - „ვით  მარგალიტი ობოლი“ = გამორჩეულ, უბადლო პოემას ქვეყნიერებაზე არსებულ პოემათა შორის, გამორჩეულ „სიბრძნის წყაროს“;  ამბის აღსანიშნავად ილიაც იყენებს სიტყვა მარგალიტს წერილში „საქართველოს მოამბეზედ“; პ. იაშვილი კი დაწერს: „წარსულის ოქროს გვირგვინებს გამოვტაცეთ ძვირფასი მარგალიტები და გადავისროლეთ დავიწყების ზღვაშიო“ ანუ დბადების ადგილას? კრებულებსაც ერქვათ „მარგალიტი“. მაგალითად, იოანე ოქროპირისას, რომლიც ექვთიმე ათონელს უთარგმნია და რომლის ხელნაწერებიც მხოლოდ XVI  ს-დან გვაქვს.  4.  ქვეყნიერება, ხმელეთი 5. „ქვეყნის მარგალიტს,  მაგა ობოლსა“, ანუ დედამიწაზე არსებულ სახელმწიფოთა შორის გამორჩეულს, მთელის ნაწილს; „მარგალიტი ვით ობოლი“   = ობოლ სამშობლოს. ილია და აკაკი სიტყვა ობოლში  ორივე მნიშვნელობას მოიაზრებენ, რადგან: ა. საქართველოს გულშემატკივარი არავინ ჰყავს, უპატრონოა, ობოლია, დაკნინებულია, რაც კარგად ჩანს ალ. ჭავჭავაძის წერილშიც რუსეთის იმპერატორისადმი;  „გმობილი“ საქართველო რუსეთის იმპერიას არის შეფარებული. სრული მთელის, დედამიწის ნაწილის, რუსეთის ნაწილია, ანუ დაპყრობილია; ბ. ის, საქართველო, მაინც ერთადერთი და განუმეორებელია მარგალიტივით.  საქართველო უხილავი მარგალიტის, ღვთის  ხილული გამოვლენაა. ღვთის შემდეგ  ხომ  სამშობლოზე დიდი სიწმინდე არ არსებობს? „ დაჰვიწყებიათ, რომ ქვეყნად ცასა ღვთად მოუცია მარტო მამული“.
6. მარგალიტი = სიწმინდეს, ერთგულებას, ცრემლს.  
    
            მარგალიტი სამშობლო, ხილული სამშობლოს (სამეფოს, მეფობის) აღსანიშნავად შექსპირის, ილიასა და აკაის გარდა - ჩვენ ვერც ერთი უცებ და ვერც ლიტერატურაში ჩახედვით, ვერ მოვიძიეთ სხვაგან - მსოფლიო კლასიკაში. სამწუხაროდ,  ჩემი ადამიანური შესაძლებლობები სასრულია... ეს იმას არ ნიშნავს, სადმე არ იყოს, ან არ შემხვედროდეს, ან მერე არ შემხვდეს.  მსოფლიო კლასიკაში,  რაზეც ყურადღება შემიჩერებია, ძირითადად მაინც ღრუბლებისა და ტალღების ფერი, ცრემლი, ცვარ-ნამი და კბილებია შედარებული მარგალიტთან. მარგალიტი საკუთარი რომანების სახელწოდებაში მრავალი მნიშვნელობით გამოყენებული აქვთ ისეთ დიდ მწერლებს, როგორებიც იყვნენ მიხეილ ბულგაკოვი (1891-1940) და ჰერმან ჰესე (1877-1962)...გოეთეც ვერ უვლის გვერდს   ანთროპონიმ მარგარიტას თავის „ფაუსტში“.  ლექსიც აქვს გოეთეს, წარმოიდგინეთ, მარგალიტის შობის მითის ალუზიაა. მარგალიტის შობის მითის ალუზია აქვს ქართველ პოეტ დოროთეასაც: „არადა, მიხაროდეს უნდა სიყვარული, თუ ობლობს მარგალიტივით, ლოკოკინისგან ნაჟურ“;  ჯეკ ლონდონსაც (1876-1916) აქვს მოთხრობების ციკლი „პარლეის მარგალიტი“; ნ. გუმილიოვს (1886-1921) ლექსების ციკლი „მარგალიტები“...
                 ცდუნებას ვერ ვუძლებ, ჩემი პირადი დამოკიდებულება არ შემოგთავაზოთ ბულგაკოვისა და  ჰესეს რომანების შესახებ. მე ბულგაკოვის „ოსტატი და მარგარიტა“ უფრო მომწონს, რაღაც „ვეფხისტყაოსნურია“: რომანი რომანში, სიუჟეტის გამამთლიანებელი ხერხები - მსგავსი;  ამბავი ნებისმიერი მკითხველისთვის გასაგები და საინტერესო,  „ორგნითვე ნაყოფის მომცემი“ (გურამიშვილი), ნაკლები თეორიული განსჯანი, თანაც მარტივად და ნათლად,  ზომიერი წიაღსვლანი, დროითი და ზედროითი ერთდროულად, თავიდათავი ღმერთის, ეშმაკის, სახელმწიფოს, ადამიანის,  ხელოვანის  ადგილი ამ სოფლად.  ჰესეს რომანმა კი პლატონის „ტიმეოსი“ გამახსენა, გოეთეს „ფაუსტიც“, დანტეს „ღვთაებრივი კომედიაც“...
      მარგალიტი, როგორც სიწმინდე   და ცრემლი აკაკისთანაც გვხვდება „თვალ-მარგალიტი ციური დაბლა ცრემლებად დაჰყარა“. განწმენდის უმაღლეს ხარისხთან გვაქვს საქმე. ჯერ ცრემლია განწმენდის საშუალება და მერე ცრემლად გარდასახული ციური თვალ-მარგალიტი. სიწმინდე და ცრემლი  რუსულ ლიტერატურაშიც ხშირად არის მარგალიტით გადმოცემული... ვაჟასთან კი მარგალიტი ერთ აზრობრივ მომენტშია მრავალფუნქციური:  პოეტი აღაზას   მიერ  ჯოყოლას დატირების სცენაში მას მარგალიტის  ღილს ადარებს: 
„ეკერებოდა გულ-მკერდზე
ქმარს მარგალიტის ღილადა!“ 
        აქ  მარგალიტის ღილი  მხოლოდ მხატვრულ შედარებად კი არ უნდა გავიგოთ და იმ ცნობილი ხალხური ლექსის ალუზიად („ან ვიყო მოის პერანგი, ზედ გულზედ დაგადნებოდი“), არამედ 1.სიწმინდისა და ერთგულების აღმნიშვნელადაც, 2.ცრემლისაც 3.მთელის ნაწილადაც, აღაზა ჯოყოლას ნაწილია. 4.აღაზა მარგალიტივით გამორჩეულია, ძნელად საპოვნელი ქალია, ის ისე ამშვენებს ჯოყოლას, როგორც  საუკეთესო სამოსს -მარგალიტის ღილი. 5.სრულდება აღაზას მიწიერი ცხოვრება, ის უბრუნდება ზეციურ სამშობლოს - მარგალიტს, რასაც მოწმობს პოემაში ნაგალი გორის სცენაც.   
          აღაზა, რომელიც   თავიდანვე  ზეციურობის აღმნიშვნელი მეტაფორებით შემოჰყავს ვაჟას, თავის ამსოფლიურ ცხოვრებას  მარგალიტად ასრულებს.
              აღაზას მარგალიტობას,  სულის სიმაღლეს, გონიერებასაც ხაზს უსვამს  თვითკრიტიკულობაც.  მან ხომ ტრადიცია დაარღვია, მოღალატედ იქცა? (რაღაცნაირად კი ჩამოჰგავს გოეთეს მარგარიტას, არა?). 
      „მე უფრო დიდი ცოდვა მაქვს,
     უცხოსთვის ცრემლი ვღვარია“...  
             ერთი ქართული ხალხური ლექსის მიხედვითაც, გათხოვილი ქალის მიერ სხვა კა
ცის დატირება მიუღებელი რამ იყო:  
„ლამაზად დაგიტირებდი,
შიში არ მქონდეს ქმრისაო“.
         მაგრამ „ფეფხისტყაოსანში“  ავთანდილის მშვენიერება  გულანშაროს  ქალებში საკუთარი ქმრების მიმართ უარყოფითი ემოციის  გაჩენის საბაბი ხდება: „მათთა ცოლთა მოიძულეს, ქმარნი დარჩნენ გაბასრულად''. აღაზას გაუუცხოვდა ყველა და ყველაფერი ქისტეთში -  სულიერი და უსულო სამყარო, მაგრამ არ გაუცხოებია  ღმერთი მას. 
           ცოდვილთა მიტევების თემა,   რამაც დიდი განხეთქილება გამოიწვია ადრიდანვე ქრისტიანულ ეკლესიაში და რაც  ქართულ ლიტერატურაში გიორგი მერჩულის „გრიგოლ ხანძთელის ცხოვრებაში“ აისახა პირველად, ქართული ეთნოფსიქიკის უმნიშვნელოვანესი შემადგენელი ნაწილია, (ლამის ტრაგიზმამდე მისული), ასახული „ვეფხისტყაოსანშიც“ და საეკლესიო არქიტექტურაშიც. ვაჟაც ვერ უვლის ამ საკითხს, „ცოდვილთა თემას“,  გვერდს... 
           მეგობრებო, მე, პირადად, ასე ვაკავშირებ ვაჟას პოემის ამ  სამ პასაჟს   ერთმანეთთან. მაგრამ იმას კი ვერ გეტყვით დანამდვილებით, მე თვითონაც ვერ წარმომიდგენია, მიუხედავად ვაჟას გენიალობისა, მიუხედავად  კარგი სასულიერო განათლებისა, ამდენი მნიშვნელობა პოეტს თვითონ  გაცნობიერებულად ჩაედოს სიტყვაში - მარგალიტი.  ჩემი აზრით, ასე მიეწოდა მას მეტაფიზიკურის სფეროდან, ხოლო მე ასე წავიკითხე სწორედ ახლა, როდესაც ჩემი „ფიქრები“  მარგალიტის შესახებ დავალაგე და თქვენთვის გაზიარება გადავწყვიტე, ხოლო თუ ანთროპონიმი ჯოყოლა ჩეჩნური ჯოხარის (ჯოვჰარ  (გოვჰარ)- მარგალიტი)  მართლაც ქართული ვარიანტია, მთლად სასწაულთან გვქონია საქმე...
          დროს თავისი მიაქვს და აი ჩვენი მარგალიტიც და მისი ნიჟარაც -(Pteria - ფრთები (საბანისძის „ორთა ფიცართა“ [Meleagrina] margaritifera) - ამხელა სიმბოლიზმის შემცველი მეტაფიზიკური, კოსმიური რანგიდან  ბოლოს მისი მფლობელისათვის ესთეტიკური, სოციალური და ქონებრივი ცენზის განმსაზღვრელ კატეგორიამდე ჩამოქვეითდა. ქართულ ლიტერატურაში მარგალიტის გრადაციის ყველა საფეხური აისახა. ღმერთო, როგორ ახერხებდნენ ამას ჩვენი  მოწამე წინაპრები,  წუთისოფლის მრავალფრონტიან ომში ჩაბმულნი?!.
         ბარემ აქვე ვიტყვი, რომ გვიან შუა საუკუნეებში მარგალიტი შეავიწროვა და მისი  ადგილი ხელოვნებაში დაიკავა ალმასმა, ანდამატმა. ანტიკურობაში მარგალიტი ბრილიანტის (დამუშავებული ალმასი)  შემდეგ იდგა...  რუსთველთან უკვე გვაქვს ალმასი, როგორც სიმტკიცის სიმბოლო: „გული ალმასი, წრთობილი“ (ალმასი - წინარე თურ. წარმომავლობის არაბიზებული ვარიანტი);  გრიგოლ ორბელიანთან - როგორც სიწმინდის და სიმტკიცის სიმბოლო: „მის გული ანდამატისა“ , და რამდენადაც არ უნდა გაგვიკვირდეს, ისიც დედაღვთისას ეპითეტია და თუ დედაღვთისა ანდამატი  და მარგალიტია, მისი წილხვედრი, როგორ შეიძლება ანდამატი ან მარგალიტი  არ იყოს?!.

P.S. რაღაც არ მასვენებს, მინდა მჯეროდეს, რომ ეს რაღაც  მაღალი ღმერთია, მინდა სიტყვა  ანდამატის შესახებ ჩემი ინფორმაცია შემოგთავაზოთ ბარემ:  ანდამატი-αδαμας ντος -გრეციზმია ნიშნავს მტკიცე შეუვალ, გაუტეხელ ქვას ან ლითონს.  მიცემითი  ბრუნვითაა გადმოსული ქართულში. ბიბლიაში ყველგან ქვასთან დაკავშირებით იხსენიება. მე გულთან დაკავშირებით „ვეფხისტყაოსნამდე“ ერთადერთ ძეგლში დავაფიქსირე, ეს გახლავთ -„ოსკის წამება“, რომელიც კიმენია და სომხურიდან არის ნათარგმნი (IX –X სს.). დიდის ამბით მაქვს ამოწერილი და გვერდით: „პარალელი გრიგოლ ორბელიანთან“. ჩემი ემოციაც მახსოვს, ჩემზე ბედნიერი მაშინ კაცი არ მეგულებოდა, კი არ მოვდიოდი, მოვფრინავდი ხელნაწერთა ინსტიტუტიდან (მაშინ ასე ერქვა ხელნაწერთა ცენტრს)... თურმე ჩემზე ადრე ცხონებულ ილია აბულაძეს ამოუწერია სიტყვა ადამატი ლექსიკონისთვის, ცხადია, გრიგოლ ორბელიანის მითითების გარეშე და ძალიან გვიან ვნახე.  „ვეფხიტყაოსანთანაც“ მოგვიანებით დავაკავშირე. ალბათ სხვა ძეგლებშიც იქნება სადმე... გრიგოლ ორბელიანი, ცხადია, სათაყვანო რუსთველს პერიფრაზირებს. რუსთველი არაბიზებულ თურქიზმს იყენებს, ორბელიანი - გრეციზმს... ასე ვაგროვებდი ყველაფერს წვეთ-წვეთად, ფუტკარივით და ეს დალოცვილი ფუტკარიც ცალკე დიდი თემაა ლიტერატურისა...